ETAPY PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU CHWYTU

  U noworodka chwyt składa się z odruchu chwytnego oraz z reakcji na podciąganie. Wprowadzając palec lub przedmiot do otwartej dłoni dziecka wywołujemy u niego odruch chwytny – noworodek odruchowo zgina palce i chwyta przedmiot stymulacji. Podciągając ku górze palec lub przedmiot trzymany przez dziecko, wywołujemy u niego reakcję na podciąganie – niemowlę zaciska chwyt i następuje napinanie mięśni od nadgarstka do barku.

Od 2 do 4 miesiąca życia trwa okres przejściowy w rozwoju chwytu. Odruch chwytny już zanika, a chwytanie polegające na ruchach dowolnych nie jest jeszcze wykształcone.

W 3 i 4 miesiącu życia dziecko znacznie krócej trzyma przedmiot włożony do ręki. W trzymaniu nie bierze udział kciuk oraz palec wskazujący, a nadgarstek jest zgięty dłoniowo.

Między 4 - 5 miesiącem życia, swój początek ma chwytanie dłoniowe, którego rozwój trwa przez dłuższy czas. Dziecko zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu, jednak nie jest jeszcze zdolne do jego samodzielnego chwycenia. Wsunięty do rączki przedmiot niemowlę szybko wypuszcza.

W wieku 5 – 6 miesięcy dziecko zaczyna posługiwać się chwytem dłoniowym, z udziałem II i IV palca, kciuk jest przywiedziony do trzymanego przedmiotu. W tym okresie rozwija się również chwyt promieniowo – dłoniowy, który polega na tym, że przy zgiętym nadal dłoniowo nadgarstku, palce od II do V pchają trzymany przedmiot w kierunku opozycji kciuka i promieniowej strony dłoni.

W 7 – 8 miesiącu życia, dziecko zaczyna już posługiwać się przy chwytaniu także kciukiem. Chwyt ten określany jest jako nożycowy, ponieważ niemowlę nie przeciwstawia jeszcze kciuka pozostałym palcom, wykonuje jedynie ruch przywodzenia i odwiedzenia kciuka w stosunku do pozostałych palców dłoni. Dziecko potrafi już trzymać w każdej rączce po jednym przedmiocie i można zaobserwować u niego początki zabaw manipulacyjnych.

W 9 miesiącu dalej doskonali się chwyt promieniowo – palcowy, zwiększa się zgięcie grzbietowe nadgarstka, wzrasta opozycja kciuka. Rozwijają się także wyizolowane ruchy palca wskazującego.

W wieku 10 miesięcy, dzięki wykształceniu się ruchów w dalszych odcinkach palców niemowlę opanowuje chwyt opuszkowy, zwany też pęsetowym. Kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom, palec III, IV i V są nieznacznie zgięte. Przedmiot jest trzymany między opuszkami paliczków dalszych kciuka i palca II.

Około 12 miesiąca życia kształtuje się doskonały chwyt opuszkowy. Wszystkie palce przyjmują pozycję całkowitego zgięcia, a nadgarstek – zgięcia grzbietowego. Dziecko może trzymać nawet bardzo małe przedmioty między koniuszkami, a nawet opuszkami kciuka i palca II.

W ciągu następnych lat życia dalej doskonalą się swobodne, niezależne ruchy palców, zwiększa się ruchomość łuków śródręcza i doskonali się chwyt.

Około szóstego roku życia dziecko osiąga całkowitą dojrzałość ruchów palców oraz nadal doskonali złożoność i precyzję ruchów.

ROZWÓJ MANIPULACJI

Manipulacja jest związana z używaniem przedmiotów. Rozpoczyna się około 7-8 miesiąca życia i ma miejsce, gdy dziecko potrafi oddzielać środek do osiągnięcia celu (potrząsanie dłonią, w której znajduje się grzechotka) od samego celu (dźwięk grzechotki).

W czwartym kwartale życia zdrowe niemowlęta potrafią zmieniać swoją pozycję i przemieszczają się. W ten sposób mają do czynienia z coraz nowszymi przedmiotami – poznają ich barwę, kształt, dźwięk, który mogą wydobywać zabawki. Niemowlę jednak manipuluje w sposób podobny wszystkimi zabawkami, niezależnie od ich przeznaczenia. Jest to okres manipulacji niespecyficznej.

Działania manipulacyjne – specyficzne wykształcają się pod koniec okresu niemowlęcego, gdy dziecko zaczyna naśladować czynności osób dorosłych, np.: uczy turlać się piłkę po podłodze, ustawia klocki jeden na drugim, itp. Zachowania takie dostosowane są do struktury i funkcji użytkowej przedmiotu. Czynności te podejmowane są dowolnie z własnej inicjatywy dziecka, dla przyjemności. Rozwój zabaw manipulacyjnych przypada na wiek poniemowlęcy, a niemowlęta wykonują czynności „zabawopodobne”.

Manipulowanie dostarcza dziecku doznań polisensorycznych (wielozmysłowych). Dziecko, utrzymując kontakt z różnymi przedmiotami, uczy się koordynować doznania płynące z różnych zmysłów. Poznaje smak, zapach, fakturę przedmiotów. Za pomocą manipulacji może również próbować zwrócić uwagę na siebie: chwyta bliskich za rękę, dotyka po twarzy, upuszcza lub stuka przedmiotami.